İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Rıdvan Şentürk, “Tiyatro yerinde sayamaz. Yani tiyatro yerinde sayarsa, hayattan kopar. Her yıl 1 milyon 700 bin kişinin oyun izlediği söyleniyor. Ancak bu sayının yarıya yakın kısmının tiyatroya daima giden seyircilerden oluştuğunu unutmamalıyız. Tiyatro anlayışımızın yenilenmesi gerekiyor. Bu fakat yeni Türk tiyatrosu vizyonuyla mümkün. Bunun da temelinde aslında ‘Batı tiyatrosu ne yapıyor?’ diye bakıp onu buraya çabucak aktarmak, benzerilerini yapmak değil. Türk tiyatrosu ve kimliği nasıl olmalı korkusunun yatması gerekiyor. ” dedi.
Türkiye ve Almanya’da tiyatro, ideoloji ve sinema üzerine eğitim alan, çağdaş ve postmodern estetik kavramları üzerinde çalışmaları bulunan Şentürk, AA muhabirine Türk tiyatrosunun bugünü ve geleceği hakkında değerlendirmelerde bulundu.
Şentürk, kaleme aldığı “Terörist” isimli tiyatro oyununun 2018-2020 ortasında Ankara Devlet Tiyatrosunda sahnelendiğini, çok ilgi çektiğini ve olumlu tenkitler aldığını söyledi.
Türk tiyatrosunun klasik yapılarıyla çağdaş tiyatronun özelliklerini sentezleyen yeni arayışlara yönelme gayretindeki oyunların desteklenmesi gerektiğini belirten Şentürk, “Yenilikçi oyunlar maalesef bazen oldukları yerde kalabiliyorlar. Öbür kentlerde gösterilmiyor yahut şenliklere katılamayabiliyorlar, en değerlisi gençlerle buluşamayabiliyorlar. Bu da tiyatronun gelişmesi açısından, Türk tiyatrosu kimliği vizyonunu taşıması bakımından olumsuz bir atmosfer oluşturuyor. ‘Terörist’ oyunuyla ilgili yaşadığım deneyimden yola çıkarak bunları söyleyebilirim.” değerlendirmesini yaptı.
“Türk tiyatrosunun geçmişten gelen deneyimi var”
Rıdvan Şentürk, “Terörist”in deneyselliğe yakın, arayış içerisinde, sıra dışı bir oyun olduğuna işaret ederek, şöyle devam etti:
“Çağdaş bir oyundu, çok uygun bir reaksiyon aldı. Bol seyircisi vardı, internette ve toplumsal medya mecralarında, gazete köşelerinde çok tartışıldı. İnanır mısınız, oyunu 10-15 sefer izlemeye gitmiş seyircilerle, gençlerle karşılaştım. Benim hedefim Terörist oyunu üzerinden bir tartışma başlatmaktı, ‘Türk tiyatrosu nasıl olmalıdır?’ tartışması. Zira kalıpları yıkan bir oyundu lakin bunu gerçekleştiremedi. Şenliklere katılmak bir tarafa, oyun İstanbul’a bile gelmedi.”
Türk tiyatrosunun dünya tarihindeki yerine ve Batı tiyatrosuyla ilgisine değinen Şentürk, “Bugünkü Türk tiyatrosunun bir geçmişi var, geçmişten gelen deneyimi var, bu göz arkası edilemez.” dedi.
Şentürk, Türk tiyatrosunun Batı’dan etkilenmesinin olağan olduğunu, bu sürecin 150-200 yıl öncesine dayandığının altını çizerek, “Sorun Türk tiyatrosunun Batı’dan etkilenmesi değil, 100-150 yıl öncesindeki üzere etkilenmeye devam etmeye çalışması, kendine has kimlik savında bulunamamasıdır.” sözlerini kullandı.
Batı’nın klasik dramaturji unsurlarına nazaran yazılmış oyunlarının daima sahnelenmesinin Türk tiyatrosuna yarar sağlamayacağını lisana getiren Şentürk, şunları kaydetti:
“Bugün Batı tiyatrosunda da pek çok yeni akım var. Kendi tiyatro sonlarını dışarıya hakikat, sokağa hakikat taşımış, deneysellik gayretleriyle yine yorumlanmış, eski klasik bildiğimiz dramaturjik unsurları benimsemeyen, yeni arayışlar içerisinde daha interaktif, yeni medya mecralarıyla buluşmuş daha ekspresyonist bir seyahate çıkmış durumda Batı tiyatrosu. Biz bunu takip edemiyoruz. Türk tiyatrosunun bunu Devlet Tiyatroları öncülüğünde takip etmesi lazım.”
“Shakespeare, kendisinden sonra gelecek olan tiyatro müelliflerine model oluşturmuştur”
Devlet Tiyatrolarının hem sinemaya hem de tiyatro ve dizilere oyuncu yetiştiren, güzide direktörler ve oyunculara sahip bir kurum olduğunu vurgulayan Şentürk, “Bu kapasitenin çok düzgün değerlendirmesi gerekiyor. Devlet Tiyatrosu denildiğinde muhafazakar, Batı’nın eski oyunlarını tekrar tekrar sahneleyen, ortada bir programına yerli oyun da sıkıştıran bir kurum üzere algılanmamalı. Bunun kesinlikle düzeltilmesi gerekiyor.” diye konuştu.
William Shakespeare oyunlarının gücünü ve tesirini metninden çok, tiyatro geleneğinin hudutlarıyla oynayabilmesinden aldığını anlatan Şentürk, şu değerlendirmeleri yaptı:
“Yeni çeşitler oluşturmaya çalışması, cinsler ortası kaynaşmaya gitmesi, eski tragedya geleneğiyle oynayarak onu çağdaş drama geleneğiyle buluşturması kıymetli. Yani hem yapısal hem biçimsel hem içerik olarak arayış içerisine girmiş olması ve bir çığır açması hasebiyle Shakespeare, kendisinden sonra gelecek olan tiyatro müelliflerine ve genel manada tiyatroculara üzerinde konuşabilecekleri, tartışabilecekleri bir model oluşturmuştur.”
“Tiyatro yerinde sayarsa, hayattan kopar”
Prof. Dr. Rıdvan Şentürk, Shakespeare’in yenilikçi halinin ehemmiyetine dikkati çekerek, “Batı’yı taklit edeceksek, etkileneceksek bunları da görmeliyiz. Bu yenilikçi hali da görmeliyiz. Lakin bu yenilik Batı’yı taklit ederek değil, kendi tiyatromuzu inşa ederek gerçekleşmeli.” dedi.
Batı tiyatrosunun dünden bugüne geldiği noktaya da değinen Şentürk, “Gelinen nokta, Batı tiyatrosunda dramaturjik yapının temel anlatım unsurlarının Batı tiyatrosunu geliştirmediğini, tam bilakis değirmen taşı üzere kendi etrafında dönen, kendini öğüten ve tekrara dönüştüren bir kısırlığa yol açtığı istikametindedir.” tabirini kullandı.
Tiyatronun yeni arayışlara yöneldiği bir devirde Türk tiyatrosunun, hala Tanzimat periyodunun taklitçi, öykünen tiyatro anlayışıyla ilgi görmesinin mümkün olmadığının altını çizen Şentürk, şunları lisana getirdi:
“Tiyatro yerinde sayamaz. Yani tiyatro yerinde sayarsa, hayattan kopar. Her yıl 1 milyon 700 bin kişinin oyun izlediği söyleniyor. Lakin bu sayının yarıya yakın kısmının tiyatroya daima giden seyircilerden oluştuğunu unutmamalıyız. Tiyatro anlayışımızın yenilenmesi gerekiyor. Bu fakat yeni Türk tiyatrosu vizyonuyla mümkün. Bunun da temelinde aslında ‘Batı tiyatrosu ne yapıyor?’ diye bakıp onu buraya çabucak aktarmak, benzerilerini yapmak değil. Türk tiyatrosu ve kimliği nasıl olmalı tasasının yatması gerekiyor. Özel tiyatroların birçoklarının aslında bu çeşitten bir tartışmayı yürütebilecek ekonomik güçleri yok. Ödeneği de bulunan Devlet Tiyatrosu öncülüğünde çalıştay, tartışma, yarış, araştırma ve toplumsal medya mecralarındaki bir grup yayınlar ve teşvik programları hazırlanabilir. Türk gençleri, sanatkarlar, aydınlar da bu çalışmalardan beslenmeli, ümitlenmeli, motive olmalı. Yani yazarsız olmuyor bu iş. Türk gençlerinin tiyatro yazarlığına heveslenmesi gerekiyor. Lakin bu karşılığı göremedikleri vakit hevesleri de kırılabiliyor.”
“Türk müellifleri sahnede gereğince göremiyoruz”
Devlet Tiyatrolarına ikinci bir oyun olarak 2019’da yazdığı “Benim Hayatım” isimli oyunu sunduğunu, ancak kabul edilmediğini aktaran Şentürk, “Her yıl yüzlerce oyun gönderiliyor ve baktığımızda arşive giren de birçok oyun var aslında. Lakin Türk müellifleri sahnede gereğince göremiyoruz. Zira birden fazla tahminen kalitesiz yahut çok kaliteli olduğu halde haksız yere raporlanmış, edebi heyetçe reddedilmiş olabiliyorlar ve sahnelenme imkanına kavuşamayabiliyorlar. Bu da çok önemli, yenilikçi Türk tiyatrosu anlayışını temsil eden yapıtlarını meydana getirmek isteyen gençlerin motivasyonunu bozuyor.” açıklamasını yaptı.
Rıdvan Şentürk, Devlet Tiyatrolarına gönderdiği oyunun, Türk tiyatrosu kimliğinin nasıl olması gerektiğine dair korku taşıdığını, klâsik tiyatronun karakteristik özellikleriyle çağdaş tiyatronun özelliklerini kaynaştırıp yeni sentezler aramaya çalıştığını ve tiyatronun hudutlarıyla oynayan, seyirciyle ilgi biçimlerini değiştirmeye çalışan tıpkı vakitte tiyatronun yalnızca eğlenceli bir şey değil, düşündürücü ve eleştirel bir şey olabileceğini de gösteren bir oyun olduğunu söyledi.
Hakkında yazılmış raporda, oyunun güldürü olarak sınıflandırıldığını gördüğünde şaşırdığını belirten Şentürk, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Düşünebiliyor musunuz, sonu intiharla biten bir oyunun çeşidi güldürü formunda sınıflandırılmış. Gördüğümde inanamadım. İnanılır üzere değil. Oyunun kabul edilmesi yahut reddedilmesi değil benim sıkıntım. Değerlendirmenin çok daha ciddiyetle yapılması gerekirdi. Kendi içinde çelişkili, oyunu hangi kriterlere nazaran değerlendirdiği muhakkak olmayan yahut büsbütün okunup okunmadığı kuşkulu bir rapor, Edebi Kurul’un üstünde belirleyici bir rol oynamamalıydı. Zira yüzlerce genç oraya oyunlarını gönderiyor ve bunlar çok ciddiyetle oyunlarının değerlendirilmesini bekliyor. Reddetme yahut kabul etme münasebetlerinin dengeli olması gerekiyor.”
Devlet Tiyatrolarının değerine işaret eden Şentürk, “Tiyatroyu halka ulaştırma vizyonu oluşturmak ve dünya tiyatro tarihinde yerini alabilmek için özgün Türk tiyatrosu kimliği, tiyatronun halktan uzaklaşmaması için de gelecek tasası taşıması gerekiyor. Bunu fakat aldığı ödenekle güçlenen Devlet Tiyatroları yapabilir.” tabirlerini kelamlarına ekledi.
