Mert İnan – İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Mimarlık Fakültesi Yapı ve Sarsıntı Mühendisliği Ünitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Oğuz Cem Çelik, Türkiye’yi yasa boğan büyük felaketin akabinde sarsıntı bölgesi ve İstanbul’daki yapı stoğuna ait bilgiler paylaştı. Büyük göçmelerin izlendiği kentlerdeki toplam yapı stokunun 3 milyon civarında olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Çelik, “Depremden etkilenen coğrafyadaki yapı kümesinin yüzde 52’si 2001 yılından, öteki bir deyişle 17 Ağustos 1999 Kocaeli ve 12 Kasım 1999 Düzce sarsıntılarından sonra yapılan binalar. Bu aslında çok değerli bir oran. Yüksek oranda yine yapılaşma, ortaya çıkan sarsıntı performansının daha yeterli olmasına neden olacakken, bu süreçte inşa edilen birtakım binaların bölgede yaşanan son iki sarsıntıda göçmesi üzücü olduğu kadar düşündürücüdür” dedi.
Deprem bölgesindeki yapı stoğunun durumuna bakınca neler görüyor musunuz?
Türkiye Bina Sarsıntı Yönetmeliği’nin (TBDY-2018) çok güçlü tarafları var. Bırakın 2018’i, 1975 yönetmeliğine nazaran bile binalar düzgün bir biçimde yapılmış olsaydı böylesi bir felaketi yaşamayabilirdik. Maalesef göçen binaların tasarlandıkları devirlerde geçerli olan yapısal yönetmeliklere uygun olmadığı ortada. Ne yazık ki son iki büyük sarsıntıda de gördük ki evvelki yönetmeliklerin bile gerisinde yapılmış yeni konutlar mevcut. Bu durum büyük kentlerimizde de birebir. Yönetmeliklerin istediği şartların altında kalmış bir yapı stoğu ile karşı karşıyayız.
Bu durumda yapılması gereken nedir?
Çoğu binaların güvenlik seviyeleri muhakkak değil. Daha da vahimi, bu tıp yapıların süratli halde belirlenmesi de kolay değil. Türkiye’deki sorun, yönetmeliklerin eksikliği değil, yönetmeliklerin alana yansımaması ve kontrol eksikliği. Meslek hayatım boyunca 40 yıla yakın müddettir daima tıpkı sorun ve tartışmaları yapıyoruz.
‘Yapı tipleri benziyor’
İstanbul’daki yapı stoğunu yorumlamanızı istesek?
İstanbul’da var olan yeni yapı stoğunun bu derece hasar göreceğini şu etapta düşünmüyor ya da düşünmek istemiyorum. Lakin Türkiye’nin her tarafındaki yapı tiplerinin aşağı üst birbirinin gibisi olarak geliştiğini düşününce de telaşlıyım. İstanbul’da 1.5 milyona yakın yapı var ve ne yazık ki tipolojik olarak bakınca muhakkak semtlerde Kahramanmaraş ya da Hatay’daki yapı kümesinden farklı değiller. Sıkıntılı yapılar daha çok kentin ağır nüfuslu ilçelerinde.
‘Düzgün tasarlanmamış’
Hatay’da Rönesans Rezidans adeta yıkımın simgesi oldu? Rönesans’taki sorun ne olabilir?
Söz konusu yapının göçmesine ait bahis herkesin ilgisini çekmekte. Bu nedenle bina ziyadesiyle incelenecektir. Yapı göçtüğüne nazaran kesinlikle eksikleri vardır, yapının belirli ki düzgün tasarlanmadığı ortaya çıkıyor.
YUMUŞAK-ZAYIF KAT DURUMU: Yapıların taşıyıcı sistemlerinin dizayna uygun yapılmaması göçüklerin en büyük nedeni oluyor.
TOPTAN GÖÇME: Kat planlarının farklı olan bitişik yapılar en riskli binalar olarak görülüyor.
ÇEKİÇLEME TESİRİ: Yanlışsız tasarlanmamış bitişik yapılar sarsıntı sırasında birbirlerine çekiç üzere vurarak yıkım tesirini arttırıyor.
‘Denetim çok önemli yapılmalı’
Ülke olarak konut imalindeki yanlışlarımız neler?
Yapı ruhsatı almanız için pek çok kademeden geçmeniz gerekiyor ve bunların hiçbiri kolay kademeler değil. Aşikâr ki kimi bölgelerde daha rahat ruhsatlar alınıyor. Zelzele ülkesiyiz diyoruz fakat kontrol sistemlerinin çok önemli olarak işletilmesi lazım. Tıpkı gün içinde çok yıkıcı ve büyük iki zelzelesi yaşadık. Asrın felaketi deniyor. Hakikat, lakin bu kadar yıkımın mazereti olamaz. Yapılar 1999 sonrası yönetmeliklere uygun yapılsaydı ağır hasar almış binaları görürdük. Lakin bu kadar büyük bir yıkım asla yaşanmazdı.
‘İstanbul’da riskli 68 bin bina var’
Depremde göçme riski olan bina sayısı belirli mi?
İstanbul’da “çok sorunlu” olduğu belirtilen bina sayısının 68 bin olduğu söyleniyor. Belediyelerin elinde datalar mevcut. 1.5 milyon yapıdan aşağı üst en sıkıntılı durumda olanlarının sayısı 68 bin ise vahim bir durumdayız. Son iki sarsıntıda göçen bina sayısına bakınca İstanbul’daki tablonun korkutucu olabileceğini söylememiz gerekir. Gelecekte mümkün 7.5 ya da 7.3’lük bir Marmara sarsıntısı çok büyük bir yıkım ve hasar tablosu yaratabilir.
‘Yıkım yaşanmayan Erzin örnek oldu’
Erzin örneği çok çarpıcı değil mi?
Kahramanmaraş Mimarlar ve İnşaat Mühendisleri odalarının ayakta kalması çok sevindirici. Meslek kümeleri kendi binalarını nasıl denetliyorlarsa, tüm binaların da misal biçimde denetlenip güvenliklerinin sağlanması gerekir. Zati meslek odalarının binaları da göçseydi “Geçmiş olsun” demekten diğer bir kelamımız olamazdı. Konutlarda kontrol sistemi büsbütün mahallî idarelerin sorumluluğunda. Mimar ve mühendisliğin ne kadar hayati meslekler olduğu bir defa daha acı bir deneyimle ortaya çıktı. Bir de meslektaşlarıma bir bildiri vermek istiyorum. Atılan imzanın ne kadar büyük sorumluluk taşıdığı hiç unutulmamalı. Erzin’in sarsıntıdan en az seviyede etkilenmesi hepimizi sevindirdiği üzere örnek de oldu. Bir yapının göçmesi için pek çok olumsuz durumun bir ortaya gelmesi lazım. Bazen mahallî yerin özellikleri en büyük etken olurken, bazen yer ivmeleri, suratları ve yapının kalitesi riskleri doğurabilir.
