Fünikülerler, çağdaş toplu taşıma sistemlerinin gözdesi haline gelmiştir. Bilinen en eski füniküler örneklerinden biri, 15. yüzyılın başlarında Avusturya’nın Salzburg kentinde bulunan Hohensalzburg Kalesi’nde yapılmıştır. Türkiye’de ise İstanbul’da Tünel ve Kabataş-Taksim füniküler sınırları, Ankara’da Ankaray sınırı ve başka kentlerde de Bursa Teleferik, Trabzon Sümela Manastırı’na ulaşan füniküler ve Antalya’da bulunan Tahtalı Dağı Teleferik üzere füniküler sınırları bulunmaktadır. Füniküler sınırı nedir, nerelerde var? Füniküler sınırı nerede var?
FÜNİKÜLER NEDİR?
Füniküler, dikey tarafta çalışan, raylar üzerinde ilerleyen ve çoklukla bir dağın yamaçlarını yahut kent merkezini taşıyan bir ulaşım aracıdır. Başka bir deyişle, bu sistemler dik bir açıyla hareket ederek yolcuları süratli ve inançlı bir halde üst yahut aşağı taşır. Bugün, Fünikülerler dünyanın birçok yerinde kentlerin sembolü haline gelmiştir.
FÜNİKÜLERİNTARİHİ NEDİR?
Bilinen en eski füniküler örneklerinden biri, 15. yüzyılın başlarında Avusturya’nın Salzburg kentinde bulunan Hohensalzburg Kalesi’nde yapılmıştır. Kardinal Matthäus Lang tarafından 1515 yılında inşa edilen bu fünikülerde insan yahut hayvan gücü kullanılmış ve tahta raylar kullanılmıştır. Daha sonraki devirlerde, 1777 yılında İngiltere’nin Country Tyrone kentinde su gücüyle çalışan ve halatlar yardımıyla çekilen bir füniküler inşa edildi ve 1830 yılında faaliyete geçirildi.
Fünikülerlerin gelişimi, 19. yüzyılın ortalarına hakikat büyük ilerlemeler kaydetti. George Stephenson, 1825 yılında yüzde 1:50 eğime sahip bir yamaçta buhar gücüyle çalışan bir makineyi füniküler sistemine adapte etti. İnsan taşıyan birinci füniküler, 1861 yılında İtalya’nın Dusino kentinde inşa edildi. Daha sonra 1862 yılında Fransa’nın Lyon kentinde ikinci bir örnek daha yapıldı. 1873 yılında ise San Francisco, ABD’de dünyanın birinci kentsel füniküleri, “kablolu araç” olarak isimlendirilerek hizmete girdi. İstanbul, Türkiye’de ise 1875 yılında “Tünel” ismi verilen yer altı füniküleri hizmete girdi. Bu devirde tahrik çoklukla buhar gücü ile sağlanmaktaydı.
Daha sonraki yıllarda elektrikli füniküler sistemlerin gelişimi sürat kazandı. 1877 yılında İsviçre’nin Lausanne kenti ile Ouchy ortasına inşa edilen füniküler, Avrupa’da elektrikle çalışan birinci yer altı füniküleri oldu. Ayrıyeten ABD’de 1893 yılında Great Incline Funicular ismiyle kurulan elektrikli bir sistem, 1067 metre yükseklik farkını %60’a kadar varan eğimlerde taşıma yapabiliyordu.
FÜNİKÜLER NASIL ÇALIŞIR?
1- Temel Yapı ve İşleyiş
Fünikülerler, ekseriyetle iki karşılıklı hareket eden araçtan oluşur. Bu araçlar, raylar üzerinde birbirine zıt istikamette hareket ederler. İki araç ortasındaki dengeyi sağlamak için tartı istikrarı ve tekerlek sistemi kıymetlidir.
2- Dişli ve Raylar
Fünikülerler, raylar üzerinde ilerlerken birebir vakitte dişli bir sisteme sahiptir. Bu dişli sistem, aracın raylara sıkıca tutunmasını sağlar ve dik yamaçlarda bile inançlı bir biçimde ilerlemesini sağlar.
3- İstasyonlar ve İşletme Sistemi
Füniküler sınırları ekseriyetle iki istasyon ortasında çalışır. İstasyonlarda araçlar durur ve yolcular biniş ve iniş yapar. Çağdaş füniküler sistemleri çoklukla otomatik olarak çalışır ve istasyonlar ortasındaki uzaklığa nazaran belirlenen bir vakit aralığında hareket ederler.
TÜRKİYE’DE FÜNİKÜLER SINIRLARI
F1 Taksim-Kabataş Füniküler Hattı
F4 Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü-Aşiyan Füniküler Hattı
DÜNYADAN FARKLI FÜNİKÜLER ÖRNEKLERİ
- Hong Kong – Victoria Peak Tram
Hong Kong’un sembollerinden biri olan Victoria Peak Tram, kentin nefes kesen görünümlerini sunan bir füniküler sistemidir. Dik yamaçları tırmanarak Victoria Zirvesi’ne çıkan bu tramvay, turistlerin ve yerlilerin ilgisini çekmektedir.
- İsviçre – Stoosbahn
İsviçre Alpleri’nde bulunan Stoosbahn, dünyanın en dik füniküler çizgisine sahiptir. Dağın tepesine gerçek tırmanan bu sistem, yalnızca etkileyici bir mühendislik başarısı değil, tıpkı vakitte mükemmel görünümler da sunar.
- ABD – Angels Flight
Los Angeles, ABD’de bulunan Angels Flight Füniküler sınırı, tarihi kıymeti ve kent içi ulaşımdaki rolü ile dikkat çeker. Küçük ölçekli olmasına karşın, kentteki sembolik değeri nedeniyle birçok kişi tarafından kullanılır.
TÜRKİYE’DEKİ FÜNİKÜLER ÖRNEKLERİ NELERDİR?
- İstanbul’daki Füniküler Hatları
İstanbul, Türkiye’nin en büyük kenti olması nedeniyle füniküler çizgilerinin da bulunduğu bir merkezdir. Tünel ve Kabataş-Taksim füniküler Sınırı üzere sınırlar, kent içi ulaşımda kıymetli bir rol oynamaktadır.
- Ankara’da Fünikülerler
Ankara, Başşehir olarak füniküler sistemlerini de kullanmaktadır. Ankaray çizgisi, metro sistemine entegre bir halde çalışan füniküler sınırlarından biridir.
- Diğer Kentlerdeki Örnekler
Türkiye’nin farklı kentlerinde de füniküler çizgileri bulunmaktadır. Bursa Teleferik, Trabzon Sümela Manastırı’na ulaşan füniküler ve Antalya’da bulunan Tahtalı Dağı Teleferik bunlardan yalnızca birkaçıdır.
