Merkez üssü Kahramanmaraş olan 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki zelzeleler 11 ili şiddetli bir yıkıma uğratarak tüm Türkiye’yi yasa boğdu. Binlerce kişinin hayatını kaybettiği afetteki maddi ve manevi kayıplar uzun yıllar hafızalardan silinmeyecek boyutta. Depremdezeler hâlâ sevdiklerinin cenazelerine ulaşmak için bekleyişini sürdürürken, felaketin geride bıraktığı tonlarca tartıdaki enkazın akıbeti de merak konusu. Uzmanlara nazaran zelzele bölgelerindeki enkaz yığınındaki atık ölçüsünün en az 230 milyon ton. Pekala bu tonlarca hafriyata ne olacak? Enkaz kaldırma süreci çevreyi nasıl etkileyecek, etrafa nasıl bir ziyan verecek? Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Etraf Mühendisliği Kısmı’ndan Etraf Mühendisi Doç. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit, akıllarda soru işareti yaratan soruları tek tek yanıtladı.
EN ÇOK HASAR ALAN 4 İLÇE
Başta Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman olmak üzere Adana, Malatya, Diyarbakır, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Elazığ, Osmaniye’yi derinden sarsan 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki sarsıntılar birçok vatandaşın vefatına yol açtı ve önemli maddi kayıplara sebep oldu. Afet bölgesindeki 11 vilayet haricinde Kayseri ve Niğde’de de Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hasar tespiti yapıldı.
Bakanlık tarafından yapılan birinci hasar tespit bilgilerine nazaran, zelzeleden en çok hasar alan ilçeler rastgele bir sıra yapılmaksızın Adıyaman Vilayet Merkezi, Hatay’ın Antakya ilçesi, Kahramanmaraş’ın Dulkadiroğlu ilçesi ve Gaziantep’in Nurdağı ilçesi oldu.
HASAR ALAN BİNALARIN SAYISI
Yürütülen çalışmalar kapsamında 236 bin 410 binada yer alan 1 milyon 279 bin 576 bağımsız ünitede hasar tespit çalışması yapılırken, 33 bin 143 binada yer alan 153 bin 506 bağımsız ünitenin acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık olduğu belirlendi. 6 bin 849 binada yer alan 46 bin 640 bağımsız ünitenin orta hasarlı, 59 bin 995 binada yer alan 439 bin 647 bağımsız ünitenin az hasarlı, 108 bin 840 binada yer alan 535 bin 490 bağımsız ünitenin de hasarsız olduğu tespit edildi.
BİNLERCE BETON YIĞINI NE OLACAK?
Depremlerden sonra yıkılan binalardan geriye kalan enkazın sayısı binlerle tabir ediliyor. Böylesine büyük bir yıkımın etrafa saçtığı zararın hayli fazla olduğu biliniyor. Binaların üretiminde kullanılan izolasyon eserleri, ziyanlı plastik eserler, asbest üzere ziyanlı unsurların açığa çıkması durumu daha da karmaşık bir hale getiriyor. Hâl bu türlü iken enkazlardan geriye kalan hafriyatların bir an evvel hayat alanlarından uzaklaştırılması gerekiyor. Pekala lakin bu hafriyatlar nereye götürülecek?
‘HEM KISA HEM DE UZUN VADEDE ÖNEMLİ’
Çevre Mühendisi Doç. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit’e nazaran eski binalardan arta kalan ve çeşitli kimyasal hususlar içeren enkazların öncelikle su kaynaklarından uzak yerlere götürülmesi gerekiyor. Mevcut hafriyatların yer altı ve yer üstü sularına karışamayacak kadar uzağa götürülmesi gerektiğinin altını çizen Doç. Dr. Yiğit, örnek olarak kullanılmayan eski maden ocakları alanlarını gösterdi.
Ekonomik ömrünü tamamlamış ve terk edilmiş yer üstü maden ocaklarının en uygun yerler olabileceğini vurgulayan Doç. Dr. Yiğit, böylesine bir devirde su kaynaklarını muhafazanın hem kısa vadede hem de uzun vadede çok kıymetli olduğunun altını çizdi.
HASTALIK YAYICI BAKTERİLERE DİKKAT!
Doç. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit, sarsıntıdan geriye kalan hafriyatların çözündükçe patojen (hastalığa neden olan her türlü organizma) başta olmak üzere etrafa ziyan veren ağır metallerin atmosfere salınacağını ekledi. Halihazırda zelzelenin tesiriyle ortaya çıkan radon gazına bir de çürüyen organik gereçlerden çıkan metan, sülfür üzere gazların çevreyi olumsuz etkileyeceği düşünülüyor. Buna ek olarak Doç. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit, şu ihtarlarda bulundu:
“Yalnızca organik unsurlardan değil, inorganik unsurlarda de oluşan bozulmalar sorun oluşturacaktır. Buna ek olarak bölgede çıkan yangınlarda salınan karbon gazı da çok önemli bir sorun. O bölgenin yine güzelleştirilmesi kademesinde da atmosfere karbon karışacak. İnsan sıhhati açısından bu da değerli olacaktır.”
“Deprem bölgelerinde birinci evvel dikkat edilmesi gereken mevzu, çürüyen hususlar tarafından oraya çıkan patojenler. Bu unsura ek olarak salgın hastalıklar da dikkat edilmesi gereken bir başka kıymetli nokta” diyen Yiğit, yer altı sularının da incelenmesi gerektiğine değindi. Kanalizasyon sisteminin ne durumda olduğunu ve bu suların pak sulara karışıp karışmadığının ivedilikle tespit edilmesi gerektiğini söz eden Doç. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit, “Havaya salınan gazlardan çok insan sıhhati açısından tesirli olan patojen ve hastalık yayıcı bakterileri düşünmek gerekiyor” dedi.
AYRIŞTIRMAK MÜMKÜN MÜ?
Deprem bölgelerinde oluşan hafriyatlarla ilgili en kıymetli sorulardan biri de bu enkazların ayrıştırılıp ayrıştırılamayacağı ve içlerinde geri dönüştürülebilen unsurların olup olmadığıyla ilgili. Enkaz kaldırma çalışmaları nasıl bir sistemle yürütülecek ve bu bahisle ilgili kurallar bütününden oluşan bilhassa izlenmesi gereken bir yol var mı? Doç. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Yiğit, mevzuyla ilgili yönetmelikler olduğuna değindi. Lakin ona nazaran bu yönetmelikleri uygulamak kaybın böylesine büyük olduğu bir devirde çok güç.
Özellikle 17 Ağustos 1999’daki Gölcük Depremi’nden sonra bedelli olarak kabul edilen demir ve metal materyallerin enkazlarda ayrıştırılacağına karar verildi. Günümüzde de bu hususlara dikkat edileceğini belirten Doç. Dr. Yiğit, bu kadar büyük bir hafriyat yığınını tam manasıyla dönüştürebilecek bir düzeneğin sağlıklı bir biçimde işlemeyeceğini düşündürücü olduğunu belirtti.
